روزنامه قانون
1396/11/11
نفوذ داعش به خوراسان!
منطقه هميشه پرآشوب خاورميانه سريال مشكلات را ادامه مي‌دهد و تا زماني كه اصلاحات فرهنگي و درون قوميتي در اين بخش از دنيا صورت نگيرد روي آرامش را به خود نخواهد ديد و هر روز از آن سوي مرزها براي دخالت و كنترل زندگي ملل اين سر دنيا دستور و برنامه صادر مي‌شود. بعد از اعلام پايان عمر داعش در مناطقي از عراق و سوريه به نظر مي‌رسد اين گروهك تروريستي امروزه قصد تكثير خود را در افغانستان دارد. البته اين گروهك تروريستي زماني كه در عراق و سوريه نيز فعاليت مي‌كرد نيم نگاهي به اين بخش از آسيا داشت. آن‌ها در نقشه‌اي كه براي حكومت پوشالي خود ترسيم كرده بودند افغانستان را نيز جزو آن اعلام مي‌كردند اما اين روزهايي كه دست‌شان از بسياري از مناطق كوتاه شده به نظر مي‌رسد سعي مي‌كنند تا در حياط خلوت روسيه دوباره خود را تقويت كنند و به ميدان جنايت بازگردند؛ توهمي كه سبب نگراني همسايگان افغانستان شده است.واهمه تزارها
براي مثال ناامنی‌های تازه در افغانستان نگرانی‌های روسیه را برانگیخته و این کشور را ناگزیر ساخته‌است تا به دليل جلوگیری از نفوذ تهدیدها به کشورهای آسیاي میانه به تاجسکتان کمک نظامی کند. کارشناسان روسی بر این باور هستند که تهدیدهای تازه امنیتی، به ویژه تثبیت حضور داعش در افغانستان برای روسیه نگرانی ایجاد کرده‌است. آنان گفته‌اند که روسیه می‌خواهد نیروهای مرزبان تاجکستان را در امتداد سرحد این کشور با افغانستان افزایش دهد و تجهیز کند. رسانه‌های روسی از قول مقام‌های نظامی این کشور گزارش داده‌اند که روسیه به تاجيکستان یک ميلیارد وصد ميلیون دلار کمک نظامی می‌کند. نگرانی روسیه در حالی مطرح میشود که به تاز‌گی ویدیوهای گروه داعش در جنوب پایتخت که گفته میشود از کابل چندان دور نیست به نشر رسید. این ویدیو فعالیت تروريست‌هاي داعشی که خودشان را شبیه این گروه ساخته‌اند و بیرق آنان را نیز برافراشته‌اند، نشان می‌دهد. پیش از این بارها از حضور و فعالیت گروه داعش در شماری از ولایت‌های افغانستان اخباري منتشر شده بود اما دولت افغانستان همیشه آن را رد می‌کرد كه البته در اين اواخر ریاست جمهوری افغانستان حضور داعش را تایید کرد و معاون دوم ریاست اجرایی نیز يك گروگان‌گیری را به این گروه وابسته دانست.
ترس همسايه شمالي
از سوي ديگر خبرگزاري آریانا در گزارشي نوشت كه رییس جمهور تاجيکستان نسبت به حضور داعش در افغانستان ابزار نگرانی کرده‌است. امامعلی رحمان، رییس جمهور تاجيکستان با اشاره به سرحد مشترک طولانی این کشور با افغانستان تصریح کرد این کشور نمی‌تواند در برابر حضور داعش در شمال افغانستان بی‌تفاوت باشد. محمد محقق، معاون رییس اجراییه اين كشور نيز گفته بود که پس از شکست داعش در عراق و سوریه، این گروه تروریستی به صورت برنامه ریزی شده به شمال افغانستان منتقل شده‌اند. چندی پیش آژانس خبررسانی فرانسه از حضور تروريست‌هاي داعش در افغانستان خبر داده بود. براساس این گزارش، اعضای این گروه تروریستی که به تازگي به افغانستان آمده‌اند از اتباع الجزایر و فرانسه هستند و تروريست‌هاي محلی را آموزش می‌دهند.
همان‌گونه كه اشاره شد نيز از سوی دیگر مسکو برای حفاظت از سرحدات مشترک تاجيکستان با افغانستان تانک‌های پیشرفته و چند فروند چرخبال را به ارتش اين كشور تحویل داده است. بی‌بی‌سی نيز در گزارشي نوشته است که رییس جمهور تاجيکستان در سالانه خود در پارلمان کشورش خواستار افزایش کمک‌های جامعه جهانی به افغانستان شد وکمک به احیای اقتصادی و رشد اجتماعی افغانستان را بهترین راه استقرار صلح و ثبات در کشور و تامین امنیت در منطقه دانسته‌است.
سناريوي جنايت
البته ايران نيز نگراني‌هايي از وضعيت موجود در افغانستان دارد. در همين راستا ريیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت كه آمریکا با برنامه ریزی در حال انتقال داعش به کشور افغانستان و ساماندهی آن‌هاست. علاءالدین بروجردی، در خصوص سخنان رهبر انقلاب مبنی بر اینکه هدف آمریکا از انتقال داعش به افغانستان توجیه حضور خود در منطقه است، گفت كه ایجاد ناامنی و تجزیه کشورها سیاست راهبردی آمریکا در جهان اسلام به‌ویژه در مواجهه با همسایگان جمهوری اسلامی ایران است.
نماینده مردم بروجرد در مجلس شورای اسلامی اظهارکرد كه بنابراین تلاش ایالات متحده آمریکا برای استقلال اقلیم کردستان عراق از این کشور و تشکیل نیروی 30 هزار نفری در منطقه کردنشین سوریه بخش از سناریوي مذکور محسوب می شود. وی ادامه داد كه ایالات متحده آمریکا پس از اینکه تروریست های داعش شکست خوردند، هم اکنون با برنامه ریزی در حال انتقال داعش به کشور افغانستان و ساماندهی آن‌هاست؛ بنابراین سناریو داعش مسئولیت انفجارات اخیری که در این کشور رخ داد را به عهده گرفت که نمود بارزی از این موضوع است. این نماینده مردم در مجلس دهم تصریح کرد كه البته افغانستان ملتی دارد که ابرقدرت اتحاد جماهیر شوروی و آمریکا را شکست داده است و هم اکنون نیز آمریکا را در جنگ نیابتی که توسط داعش به راه انداخته است شکست خواهد داد.
رابطه اپوزيسيون‌هاي افغان با داعش
قبل از اينكه رسانه‌هاي منطقه‌اي شروع به اطلاع‌رساني در اين زمينه كنند و رويترز سال گذشته در گزارشي نوشته بود: «یک ژنرال افغان که هدایت نبرد این کشور با گروه تکفیری صهیونیستی داعش را برعهده دارد متوجه موضوعی عجیب در مورد تروريست‌هاي این گروه شده است. آن‌ها بعد از حملات‌شان به نیروهای ارتش افغانستان مهمات آن‌ها را غارت نمی‌کنند. برای ژنرال محمد وزیری این امر نشانه آن است که جنگجویان داعش منابع مالی خوبی دارند. ژنرال وزیری روز یکشنبه خطاب به گروهی از خبرنگاران گفته بود كه آن‌ها پول زیادی دارند.
این پول را چه کسی به آن‌ها می‌دهد؟ آن‌ها این پول را چگونه به دست می‌آورند؟ من نمی‌دانم. منابع مالی داعش، ادامه حملات این گروه و آسانی عبور این تروریست‌ها از مرز افغانستان-پاکستان بخشی از دلایلی بود که باعث شدند تا ژنرال وزیری درباره حملات به داعش در سال کنونی صحبت نکند. بخش اعظم پیروزی‌های ارتش افغانستان در مقابل داعش ناشی از حملات هوایی آمریکا علیه این گروه از زمانی بود که در ژانویه باراک اوباما، ريیس جمهور آمریکا، به ارتش این کشور اجازه داد تا به شبه نظامیان وابسته به شاخه داعش در افغانستان که داعش آن را خلافت خودخوانده «خراسان» نامیده میشود، حمله کند. ژنرال جان نیکولسون، فرمانده ارشد نیروهای آمریکا و ناتو در افغانستان، نیز گفت حملات واشینگتن باعث شد تا اراضی تحت تسلط داعش در استان ننگرهار از حداکثر9منطقه در سال گذشته به دو یا سه منطقه کاهش یابد. اما نیکولسون نيز در این مورد محتاط بود. او گفت: «آیا داعش به همان بزرگی گذشته است؟ نه. آیا ما از این کاهش قلمرو داعش دلگرم شده‌ایم؟ به طور حتم. اما ما باید به اعمال فشار ادامه دهیم. شبه نظامیان وابسته به داعش مستقر در عراق و سوریه هرگز پیشروی زیادی در افغانستان نداشته‌اند. گمان میشود که داعش در افغانستان متشکل از اعضای ناراضی سایر گروه‌های تروریستی از جمله طالبان است که بيشتر در ننگرهار برای کنترل مناطق مختلف جنگیده‌اند». در همان زمان ژنرال وزیری حضور داعش را در مناطق کووت، آچین و ده بالا تايید کرد. هم ژنرال وزیری و هم ژنرال نیکولسون، که جداگانه صحبت می‌کردند، درباره حضور داعش در امتداد مرز پاکستان نيز هشدار دادند. وزیری گفت شبه نظامیان داعش در مناطق مرزی با پاکستان مراکز آموزشی و زاغه‌های مهمات در اختیار دارند و شمار اعضای آن‌ها در این مناطق به حدود ۲۰۰۰ نفر می‌رسد. وی گفت:آن‌ها در این مناطق مرتب در حال رفت و آمد هستند. نیکولسون نيز گفت رهبری نظامی پاکستان هم در مورد عضوگیری داعش در بین شبه نظامیان پاکستانی در سمت پاکستانی مرز مشترک افغانستان و پاکستان نگران است. او افزود: این افراد اعضای طالبان در سمت پاکستانی مرز دو کشور هستند که علیه پاکستان می‌جنگند. بسياري از آن‌ها به داعش پیوسته‌اند.
ادعاي رو دادن به طالبان براي مهار داعش
برخي سايت‌ها و رسانه‌هاي غير رسمي در سال گذشته و زماني كه ايران درگير مبارزه با تروريست‌هاي داعش بود در گزارش‌هايي از نگراني‌هاي مسئولان كشورمان خبر مي‌دادند. در همين راستا خرداد سال گذشته وب‌سایت المانیتور در یادداشتی به قلم باربارا اسلاوین خبرنگار روزنامه مشهور واشنگتن پست به ادعاهای های اخیر در مورد همکاری ایران با طالبان در افغانستان (به منظور مهار داعش) پرداخت و نوشت: «مقامات رسمی جمهوری اسلامی ایران سفر اخیر ملا اختر منصور به این کشور که در تاریخ 21 می توسط هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی در مرز ایران-پاکستان کشته شد را رد می‌کنند اما کارشناسان افغان مدعي هستند که ایرانی ها حدود یک دهه است که با طالبان همکاری و دیدار هایی پی در پی داشته اند زیرا بیم آن دارند که داعش به مرز های شرقی ایران نزدیک شود؛ آن ها خطر داعش را به مراتب بالا تر از گروه طالبان می‌دانند». در ابتدای این یادداشت آمده بود: «اگرچه داعش حدود 1000 تا 3000 پیرو در افغانستان دارد اما مقامات ایرانی بیش از اینکه نگران حضور پرتعداد تروریست‌های داعش در سوریه و عراق باشند بیشتر نگران حضور اندک این افراد در افغانستان هستند». نویسنده در ادامه این یادداشت نیز به شدت نگرانی کشورهای چون آمریکا، ایران و روسیه از حضور داعش در افغانستان پرداخته و به نقل از مشاور اسبق اوباما، بارنت روبین می‌نویسد: « من طبق مشاهدات صورت گرفته و همچنین تعامل با ایرانیان دریافته ام که حضور داعش در افغانستان بیش از آنکه برای نیروهای آمریکایی و دولت این کشور نگران کننده باشد برای مقامات ایرانی نگرانی روز افزون در پی داشته است. روس ها نیز در مورد این مساله با ایران اتفاق نظر دارند». ایران و ایالات متحده آمریکاهمکاری‌های تاکتیکی را در مهار و از میان بردن طالبان در افغانستان داشته اند به‌خصوص پس از وقوع حادثه 11 سپتامبر، همچنین این کشور در دهه 90 میلادی نیز رابطه خصمانه ای را با این شبه نظامیان داشت و در پی کشتار دیپلمات های خود به دست این گروهک نه‌تنها تقویت نیروهای شیعه افغان در شهر مزار شریف را آغاز کرد بلکه به جنگ این گروهک در مرزهای افغانستان نیز رفت. دیدگاه ایران و آمریکا در رابطه با افغانستان از زمان آغاز ریاست جمهوری بوش پسر با شروع نوساناتی همراه بود که بعدها منجر به گسستگی عقاید مشترک‌شان در رابطه با این کشور شد. پس از آنکه در سال 2005 آمریکا با افغانستان پیمان استراتژیک منعقد کرد و حضور نظامی خود در این کشور را شدت بخشید؛ ایران احساس نگرانی کرد. زیرا قبل از این واقعه هم، ایالات متحده حضور نظامی خود را در عراق شدت بخشیده بود و اینک با ایجاد پایگاه های دائمی خود در افغانستان موجبات نگرانی مقامات ایرانی را فراهم آورده بود. المانیتور در پایان این یادداشت به سخنان جیمز چیرمن سفیر اسبق ایالات متحده در افغانستان، پرداخته و نوشت: «یک دهه بعد حدود 10 هزار تن از نیروهای آمریکایی مستقر در افغانستان شروع به خروج از این کشور كردند اما همچنان صد ها تن از آنان در افغانستان ماندنی شده‌اند. با این حال با اینکه دولت جدید افغانستان به رهبری ریاست جمهوری جدید خود یعنی اشرف غنی شکننده بود اما آمریکا تصمیم گرفت نیروهای خود را از این کشور خارج کرده یا حداقل کاهش دهد زیرا ایران با حضور نظامی آمریکا در همسایگی خود مشکل دارد و خواستار هرج و مرج در افغانستان نیست».
رد داعش
برخي كارشناسان نيز معتقدند كه بعد از اینکه گروه تروریستی داعش در عراق و سوریه شکست خورد و بسیاری از مناطق تحت کنترل خود را از دست داده و اکنون به دنبال محلی دیگر برای عرض اندام است. افغانستان یکی از کشورهایی محسوب مي‌شود که داعش توانسته است تا حدودی در آن رخنه کند اما این گروه تروریستی طرفداران چندانی در افغانستان ندارد. كارشناسان مي‌گويند این روزها، نفس تروریست های داعش در سوریه و عراق به شماره افتاده و پایگاه های‌شان یکی پس از دیگری در حال سقوط است. تروریست هایی که از سال ۲۰۱۳ فعالیت‌های خود را در سوریه آغاز کردند و تا عراق گسترش دادند، تا نیمه اول سال ۲۰۱۵، با سرعت باورنکردنی حدود ۵۰ درصد از خاک سوریه و بیش از ۴۰درصد مساحت عراق را تحت تصرف خود درآوردند؛ هر چند به مناطق تحت اشغال خود در سوریه و عراق بسنده نکردند و از سال ۲۰۱۵، با هدف یافتن کشور دیگر و ایجاد پایگاهی در آینده، حملات خود را تا شمال آفریقا توسعه دادند. اما آن‌ها امروز دیگر نه سرزمین چندانی در اختیار دارند، نه سرنوشت خلیفه‌شان مشخص است و نه از پیاده نظام های‌شان تعداد زیادی باقی مانده است.
همه تحلیل گران در مورد اینکه بساط داعش به این آسانی از منطقه برچیده نخواهد شد و به اشکال گوناگون، به کشتار و خونریزی ادامه خواهند داد توافق دارند؛ خواه با سازماندهی مجدد و فعالیت در یک کشور جایگزین به جای عراق و سوریه، خواه با انتقال به مناطق دیگر عراق و تشکیل شبکه‌های جدید، یا فرار به سوریه که هنوز مناطق وسیعی از مرز آن با عراق تحت سیطره داعش است، یا فرار به مناطق وسیع صحرایی در کشورهایی که شاهد درگیری‌های داخلی هستند (مثل لیبی)، یا بازگشت به کشورهای اصلی خود که از آنجا آمده اند و مشغول فعالیت‌های تروریستی در قالب تاکتیک گرگ‌های تنها شوند.
در یک نگاه کلی، حضور داعش در منطقه ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی خاورمیانه و شمال آفریقا به سه شکل است:
۱ـ کشورهایی که داعش مناطقی از آن‌ها را تحت سیطره و نفوذ خود قرار داده یعنی: سوریه، عراق و لیبی
۲ـ کشورهایی که داعش بدون تصرف و کنترل سرزمینی، در آن‌ها حضور دارد مثل: افغانستان، پاکستان، مصر، الجزایر، لبنان، اردن، فلسطین، مالزی، اندونزی و نیجریه
۳ـ کشورهایی که داعش در آن‌ها اقدام به عملیات تروریستی كرده است همچون ترکیه، تونس، کویت، عربستان سعودی، یمن و ایران (و البته کشورهایی همچون فرانسه، آلمان، آمریکا، بنگلادش از حوزه‌های جغرافیایی دیگر)
آگاهان مسائل سیاسی می‌گویند کشورهایی مستعد فعالیت داعش در آینده هستند که از ویژگی‌های خاص و منحصر به فردی برخوردار باشند؛ برخی از مهم‌ترین این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:
۱ـ وجود خلأ امنیتی
۲ـ وجود درگیری‌های داخلی
۳ـ درگیر بودن کشور با بحران‌های سیاسی و اقتصادی
۴ـ غنی بودن کشور به لحاظ نفت و منابع معدنی
۵ـ داشتن شرایط محیطی و جغرافیایی خاص همانند مناطق بیابانی، جنگلی، کوهستانی و صعب‌العبور
۶ـ بی‌سوادی یا کم‌سوادی مردم آن کشور
۷ـ تعلق خاطر مردم آن کشور به اندیشه سلفیسم
نگاه داعش به سرزمين افغانستان
بنا به گزارش‌هايي كه منتشر شده است باید گفت اولین راهکار داعش برای مواجهه با چالش بی‌سرزمینی، از مدت‌ها پیش، در کنار کادرسازی و اقدامات ایدئولوژیک، ایجاد یک قلمروی مجازی، شبکه‌ای و اینترنتی را از شرق تا غرب جهان، از چچن تا استرالیا و … بوده است. شايد بقایای این گروه در مواجهه با چالش بي سرزمینی، ابتدا «زیرزمینی» شوند؛ بعد به تدریج دارالخلافه بعدی را در فضای مجازی و در قالب یک پایگاه اینترنتی ایجاد کنند، سپس اعضا به صورت شبکه‌ای و آنلاین با خلیفه بعدی بیعت كنند و به این ترتیب کادرسازی و شبکه سازی را تداوم بخشند. براي مثال اولگا سوخاریوا نویسنده مقاله‌ای در پایگاه خبری روسیا الیوم ادعا کرده كه واشنگتن در حال تنظیم صفوف داعش برای انتقال عناصر آن به افغانستان است؛ او به نقل از «زبیر مسعود»، عضو کمیته امنیت ملی افغانستان تاکید کرد كه تروریست‌های داعش در حال تجدید قوا و تنظیم صفوف خود برای رفتن از سوریه و عراق به افغانستان، به خصوص ولایت بدخشان افغانستان در مرز با جمهوری تاجیکستان هستند.
این نویسنده تاکید كرده این اطلاعات را حامد کرزی، ريیس جمهور افغانستان نیز تایید کرده و گفته که نیروهای آمریکایی در افغانستان به دنبال تقویت مواضع داعش هستند. به نظر از آنجا که پاکستان، عربستان و قطر نفوذ وافر و برنامه‌های درازمدت بسیاری برای افغانستان دارند، گروه‌های تروریستی سلفی و تکفیری اضمحلال فزاینده خود را در عراق و سوریه، در افغانستان جبران می‌کنند؛ داعش مشغول یارگیری در افغانستان است و به تدریج در کنار طالبان خود را سازماندهی می‌کند.
از طرفي ديگر برخی منابع می‌گویند علاوه بر افغانستان، کشورهایی نظیر لیبی و یمن هم از گزینه‌های احتمالی داعش هستند. عمر معربونی، کارشناس نظامی لبنان می‌گوید كه داعش تلاش مي‌کند تا پارامترهای سیطره و نفوذش را در بیش از یک مکان تقویت کند و این اقدام را در شبه جزیره سینا، اردن و لبنان ادامه می‌دهد به‌گونه‌ای که ضامن ارتباطات و نفوذش در منطقه باشد اما رویکرد و توجه اصلی داعش الجزاير، لیبی و نیجر خواهد بود تا مثلث نفوذ خود را در مناطق صحرایی تثبیت کند.
از سمتي ديگر برخی آگاهان مسائل منطقه می گویند یک احتمال وجود دارد که داعش لیبی را برای ادامه عملیات خود انتخاب کند؛ ولو اینکه نتواند بار دیگر خلافت خود را همچون سابق اعلام کند، به‌خصوص که شاهد حضور روز افزون عناصر داعش در منطقه سینای مصر و همچنین مرزهای غربی مصر با لیبی هستیم. در نهایت افغانستان دارای شرایط مستعدی برای تغییر جغرافیای داعش است؛ بعد از تغییر معادلات بحران در سوریه و عراق به ضرر تروریست، بخشی از نیروهای داعش، به خصوص نیروهایی که وابسته به قومیت‌های مرکزی بودند از جمله تروریست‌های چچن، تاجیک، ایغور و ازبک، به شمال افغانستان در منطقه بدخشان، کندز و قاریا رخنه کردند و امنیت این مناطق را تحت تاثیر قرار دادند.
در روزهای پایانی سال ۱۳۹۵ داعش در مناطق مختلف افغانستان، در شرق، امتداد مرزهای پاکستان، افغانستان تا امتداد مرزهای آسیای مرکزی، حضور خود را به نمایش گذاشت تا سرانجام با طالبان بر سر اینکه کدام منطقه تحت نفوذ کدام گروه باشد درگیری‌های شدیدی رخ داد. بعد از این درگیری‌ها بود که حضور داعش در افغانستان مشخص شد.
موانع بر سرداعش
بي‌شك اینکه طالبان یا داعش بتوانند بخش‌های مهمی از افغانستان را تحت کنترل خود درآورند و دولت آنقدر ضعیف باشد که نتواند مقابله کند، مقداری بدبینانه است. قبایل پشتون به سادگی زیر بار داعش نمی‌روند و لازمه قدرت گرفتن داعش در افغانستان این است که بخش مهمی از قبایل پشتون را به خود جذب کند و نیروی قدرتمند محلی تشکیل دهد.اين نكته نيز نبايد فراموش شود كه افغان‌ها احساسات ملی بالایی دارند و به راحتی جذب داعش نمی‌شوند و همچنين در افغانستان طالبان قدرت بیشتری نسبت به داعش دارد.
اشتباه راهبردي نكنيم
داعش فرزند ناپاكي است كه بهترين وسيله براي رسيدن كشورها و جريان‌هاي قدرت طلب در دنيا به حساب مي‌آيد و بايد با هر روشي مقابل او ايستاد و نگذاشت كه به هدفش برسد. باقي‌مانده‌هاي اين غده‌سرطاني آسيب مي‌رساند ولي بي‌شك از ترس عقرب جراره به مار غاشیه پناه بردن نيز اشتباهي بزرگ است. مردم ايران طالبان را به خوبي مي‌شناسند و از آن‌ها مانند داعش كينه به دل گرفته‌‌اند و تلاش برخي براي رسميت بخشيدن به گروهك تروريستي را منفور مي‌دانند. بي‌شك با همراهي و كمك به دولت مركزي افغانستان به خوبي مي‌توان از رشد اين نطفه ناپاك جلوگيري كرد و از سمتي ديگر نگذاشت كه حاميان تروريست در جهان براي برخي اقدامات غيركارشناسي و هيجاني ايران را به همكاري با تروريست‌هاي طالبان متهم كنند؛ اشتباهي راهبردي كه در آينده شايد ما را پشيمان كند.
سایر اخبار این روزنامه
حتي در حد كا رگر ساد ه هم ازاين شغل درآمد ندارم
تنفس مصنوعي به ا صل۲۷
پتک درآمد زایی برسر شهروند‌‌‌ان
هياهوي بسيار براي هيچ!
راهي به سوي شفاف‌سازي اقتصادي
تاج در بايكوت
نفوذ داعش به خوراسان!
املاک نجومی در قلب میراث جهانی
طرحي بدون ضمانت اجرا و مخالف قوانين فعلي
۲۱ ميليون مرغ معد‌وم شد
تفریغ بودجه مهم‌ترین گزارش درباره عملکرد مالی یک ساله دولت
